امام سجاد علیه السلام و سختـىهای بزرگ – قسمت اول

زمانی که مشکلات برگ سراغ امام سجاد - علیه السلام – روی مـىآورد دعای یا من تحل (دعای عقد المکاره) صحیفـهی سجادیه را مـىخواندند. متن این دعا بیـشتر شبیه مداحی است، و پر از استغاثه و تضرع.

یَا مَنْ تُحَلُّ بِهِ عُقَدُ الْمَکَارِهِ وَ یَا مَنْ یَفْثَأُ بِهِ حَدُّ الشَّدَائِدِ

اى خداوندى که گره کارهاى فرو بسته به تو گشوده مى‏شود و سختیها به تو آسان مى‏گردد

مخاطب در این دعا خداوندی است که مـىتواند تمام مسایل غیرممکن را به ممکن تبدیل کند و همه چیز عالم، چه ظاهری و چه باطنی، را مـىتواند 180 درجه برگرداند. عقد المکاره به تمام بلاها اشاره نمـىکند، چون مـىدانیم برخی از دردها با گذشت زمان تمام مـىشود و این دردها عقده نیست. عقده یعنی گره، گرهی که با فکر انسان باز نمـىشود و عقدههایی که اغلب به روح برمـىگردد و گاهی اوقات هم به جسم، مثل سرطان.

این دعا مربوط به زمانی است که انسان گیر مـىکند و نه راه پس دارد و نه راه پیش و حتا به کسی هم نمـىتواند بگوید. و لذا این عقدهها راه مستقیم ارتباط انسان با خداست چون فقط خدا مـىتواند آنها را باز کند. پس یکی از محاسن کسانی که گره دارند این است که با خدا ارتباط برقرار مـىکنند. به تعداد گرههایی که در زندگی انسان به وجود مـىآید، ارتباط مستقیم انسان با خدا افزایش مـىیابد. پس هیـچگاه آرزو نکنید که خدا تمام این گرهها را از بین ببرد، حداقل یکی از این عقدهها باید باشد تا راه ارتباط مستقیم با خدا برداشته نشود.

ما گاهی اوقات در خانـهی خدا که مـىرویم فکر مـىکنیم که از دست او هم کاری برنمـىآید. ما مثل مورچـهای هستیم که با یک استکان دنیایش را آب مـىبرد، ما هم با یک سختی کوچک دنیایمان به آخر مـىرسد. سختـىهای خیلی بزرگی که هیـچکس نمـىتواند آن را حل کند برای خدا بسیار ساده است، خدا مقلب است، محول است و مدبر. در نتیجه امام زین العابدین – علیه السلام – مـىفرمایند من چون عظمت تو را مـىبینم، مشکلات خودم را در مقابل تو هیچ نمـىدانم.

اگر یک میلیاردر به ما بگوید فردا صبح بیا تا صد هزار تومان به تو بدهم، با آرامش مـىخوابیم و هیچ استرس و اضطرابی نداریم چون اطمینان داریم. خدا مـىگوید تو شب قدر بیا من تو را مـىبخشم و خیر دنیا و آخرت را به تو عنایت مـىکنم، اما باور نمـىکنیم. امام سجاد – علیه السلام – مـىفرمایند ما که فکر مـىکنیم این گرهها باز نمـىشود به دلیل بچگی است.

یکی از علما در مورد رحمت تحقیق مـىکرد، به بـنبست رسید، راهی حرم امام حسین – علیه السلام – شد و فریاد زد حسین جان، مبادا روز قیامت شمر را ببخشی. این یک جلوه از رحمت خداست. ولی ما نه به قدرت خدا اعتقاد داریم و نه به مال و رحمت او.

وَ یَا مَنْ یُلْتَمَسُ مِنْهُ الْمَخْرَجُ إِلَى رَوْحِ الْفَرَجِ‏ ذَلَّتْ لِقُدْرَتِکَ الصِّعَابُ

اى خداوندى که از تو خواهند رهایى از تنگناها را و یافتن آسودگى را به قدرت تو دشوارى خوارمایه گردد

شرط استفاده از قدرت و عظمت و رحمت خدا این است که در جاىگاه التماس باشیم. مـىفرمایند برای دعا باید التماس کرد، التماس شرط رسیدن به جاىگاه بزرگ خدا برسیم. زمانی که ایـنگونه سراغ خدا برویم، تمام مشکلات بزرگی که پیش آمده ذلیل مـىشود. زمانی که کسی را نمـىشناسیم خیلی عادی با او برخورد مـىکنیم، اما وقتی مـىفهمیم که چـهقدر بزرگ است مراقـبتر خواهیم بود و با احترام و عزت بیـشتری برخورد مـىکنیم.

اگر پای صحبت دانـشآموزان بنشینیم و به مشکلات آنها گوش کنیم، خندهمان مـىگیرد، به همین ترتیب مشکلات ما هم در برابر خدا خندهدار است. برای خدا کرهی زمین هم عددی نیست، چه رسد به مشکلات کرهی زمین. کوه مشکلات چیست؟ ایـنها ارزن هم نیست. در زمان ظهور، امام زمان – عجل الله تعالی فرجه – با یک نگاه دل میلیونها انسان را برمـىگرداند، و همه را به خاک مـىافکند.

گاهی اوقات روی کردن مشکلات به این دلیل است که میزان اعتقاد ما به قدرت خدا چـهقدر است. به سراغ یک ولی خدا مـىرویم و دو ساعت از مشکلات مـىگوییم، آن بزرگوار مـىگوید ان شاء الله حل مـىشود، همین. با خودمان مـىگوییم طرف گوشـهی خانه نشسته و مشکلات مردم را درک نمـىکند. اتفاقاً ایشان مشکلاتش بیـشتر است چون به خداوند نزدیـکتر است، اما چون خدا دارد آرامتر است.

وَ تَسَبَّبَتْ بِلُطْفِکَ الْأَسْبَابُ

و به لطف تو اسباب کارها ساخته آید

به لطف خدا تمام اسباب مهیا مـىشود، اگر صلاح باشد مـىتواند ما را در هرجای این زمان و به هر کاری که صلاح باشد دربیاورد. من و شما که نمـىفهمیم زمین زیر پای ما گرد است و متوجه نمـىشویم که این کره همیشه در حال چرخش و گردش است فکر مـىکنیم مشکلاتمان برای خدا بزرگ است. امام علی – علیه السلام – مـىفرمایند چون تمام سبـبهای دنیا مال توست و لا یمکن الفرار من حکومتک. حتا اگر خدا بخواهد ما را از جایی که هستیم بالاتر و پاییـنتر ببرد نمـىتوانیم مقاومت کنیم.

در زمان حضرت سلیمان – علی نبینا و آله و علیه السلام – فردی هراسان سراغ ایشان آمد و عرض کرد یا سلیمان به باد دستور بده مرا به هندوستان ببرد، امروز عزرائیل – سلام الله علیه - را دیدم، چپ چپ به من نگاه مـىکرد. حضرت سلیمان – علی نبینا و آله و علیه السلام – او را به هندوستان فرستاد و چند روز بعد از عزرائیل – سلام الله علیه - قضیه را جویا شد. این ملک مقرب فرمود من قرار بود همان روز در هندوستان جان او را بگیرم، وقتی او را در ایـنجا دیدم، تعجب کردم!

خداوندا تو هستی که اسباب را کنار هم قرار مـىدهی، اگر یک لحظه ارادهی خود را از جهان برداری، همه چیز به هم مـىریزد.

وَ جَرَى بِقُدرَتِکَ الْقَضَاءُ

قضا به قدرت تو جارى است

در شب قدر، قَدَر انسان حتمی مـىشود و قضا در طول سال اتفاق مـىافتد. قدرت خدا مـىتواند قضا را تغییر دهد. امام علی - علیه السلام – زیر دیواری نشسته بودند که در حال فروریختن بود، از آنجا برخاستند و جای دیگری برای نشستن اختیار کردند، فردی عرض کرد یا علی! از قضا و قدر فرار مـىکنی؟ حضرت فرمودند خیر، از قضای خدا به قدر خدا فرار مـىکنم.

وَ مَضَتْ عَلَى إِرَادَتِکَ الْأَشْیَاءُ

و هر چیزى بر وفق اراده تو پدید آمده است

مـىفرماید تمام اشیاء، نه حیوانات یا انسانها یا جانداران. اشیاء هم ذکر خدا را مـىگویند، هم حرف او را گوش مـىدهند، و هم به ارادهی خدا حرکت مـىکنند. ماشینی که در اختیار ماست، ارادهاش دست خداست. ما وظیفـهی خود را انجام مـىدهیم و احتیاط مـىکنیم، اما مالک خداست و اگر بخواهد تصادف مـىکنیم. اگر ما مطیع خدا باشیم، اشیا هم مطیع ما مـىشوند، و ما مشخص مـىکنیم که چـهکار کنند.

حدود یک قرن پیش علمای مسیحی جلسه گرفتند و گفتند یکی از دلایل برتری مسیحیت بر اسلام، سالم بودن کلیساهایی است که از تمام مساجد مسلمانان قدیمـىتر هستند، اما مساجد مسلمین با وجود نوساز بودن همگی پر از ترک، و در حال خراب شدن است. یکی از علمای مسلمان جواب داد که دلیل سالم بودن کلیساها این است که در آنها ذکر خدا گفته نمـىشود، اما در مساجد نام خدا همیشه جاری است و اشیا را به تسبیح وامـىدارد و چون اشیا طاقت نمـىآورند، از هم مـىپاشند. ایشان را مسخره کردند، این بزرگوار به همراه تعدادی از علمای مسیحی وارد یکی از کلیساها شدند و فرمودند بسم الله الرحمان الرحیم، بلافاصله دیوارهای کلیسا شروع به حرکت کردند و فروریختند.

فَهِیَ بِمَشِیَّتِکَ دُونَ قَوْلِکَ مُؤْتَمِرَةٌ

به مشیت تو فرمانبر است و به گفتار آمرانه‏اش نیاز نیست

علاوه بر ایـنکه اشیاء به نام خدا حساس هستند، در ذات آنها فرمانبری از خدا نهاده شده است، در حالـىکه نه امام دارند و نه مرجع تقلید، اما خود به خود و ذاتاً از خدا دستور مـىگیرند و هیـچوقت سرپیچی نمـىکنند. با این مقدمات امام سجاد – علیه السلام – وارد بحث اصلی مـىشوند.

الْمَدْعُوُّ لِلْمُهِمَّاتِ وَ أَنْتَ الْمَفْزَعُ فِی الْمُلِمَّاتِ لاَ یَنْدَفِعُ مِنْهَا إِلاَّ مَا دَفَعْتَ وَ لاَ یَنْکَشِفُ مِنْهَا إِلاَّ مَا کَشَفْتَ‏

تویى آن که در مهمات بخوانند و در سختیها به او پناه جویند هیچ بلایى از سرما نرود جز آنکه تواش برانى و هیچ اندوهى از دل ما رخت نبندد مگر آنکه تواش از میان بردارى

وقتی گره کور در کارم مـىافتد فقط و فقط تو را مـىخوانم و در این اتفاقات ناگوار فقط و فقط تو پناهگاه من هستی، جای دیگری هم نباید بروم و مشکلاتم را فقط به تو مـىگویم. اگر فردی بگوید دعایت مـىکنم خیلی خوب است و بـهتر از این است که بگوید زنگ مـىزنم فلان رئیس یا فلان معاون تا کارت را راه بیاندازد. برای دعا مـىکنم بالاترین حاجت است.

وقتی غم در دلت مـىنشیند، به جای ایـنکه سراغ هر کس و ناکس بروی، دعای هفتم صحیفه را بخوان، ببین چـهقدر راحت دلت باز مـىشود و عقدهها یکی پس از دیگری برطرف مـىشود.

وَ قَدْ نَزَلَ بِی یَا رَبِّ مَا قَدْ تَکَأَّدَنِی ثِقْلُهُ وَ أَلَمَّ بِی مَا قَدْ بَهَظَنِی حَمْلُهُ‏

اى پروردگار من، بر من محنتى رسیده که بار گرانش مرا از پاى در آورده است و به رنجى در افتاده‏ام که بر خود هموار نتوانم کرد

خدایا دردی در دلم نشسته، مشکلی در زندگی دارن که مـىدانم بسیار کوچک است، معذرت مـىخواهم از ایـنکه نزد تو این مشکل را بازگو مـىکنم، خودت گفتی بیا، و من هم آمدهام، این مشکل خواب و خوراکم را گرفته و کمرم را خم کرده است، سنگینی این مشکل برایم زیاد است. این مطلب یعنی بلا همیشه اندازهی ظرفیت نیست، باید بنشینیم و با خدا حرف بزنیم. بلا و آزمایش گاهی اوقات بالاتر از توان ماست، ولذا نیاز به تقلب داریم و باید از خدا کمک بگیریم، تنها موردی که تقلب مجاز شمرده شده است، در ایـنجاست.

در پایان این بحث به مطلبی در زمینـهی خواندن این دعا از زبان همسر شهید مطهری – رحمـة الله علیه – اشاره مـىکنیم:

ما زمانی که در تهران بودیم، همسایـهای داشتیم که چندان به برخی مسایل مقید نبودند. یک روز زن همسایه برای خداحافظی به در خانه آمد و گفت ما برای زیارت و سیاحت راهی مشهد هستیم، اگر ممکن است چند تا از مکانهای دیدنی مشهد را به ما معرفی کنید و اگر هم کاری در مشهد دارید بگویید تا برایتان انجام دهیم.

مدتی گذشت و یک روز زن همسایه با حجاب کامل در خانـهی ما آمد. خیلی تعجب کردم او را به داخل خانه دعوت کردم و شرح ماوقع را از او جویا شدم.

- ما در مشهد بیـشتر به تفریح مـىپرداختیم و گاهی اوقات در سیاحـتهایمان به زیارت هم مـىرفتیم. روزی حال خوبی به من دست داد و امام رضا – علیه السلام را در خواب زیارت کردم فرمودند:

به شیعیان ما بگویید که اگر در کارشان گره افتاد و گیر کردند، دعای یا من تحل را بخوانند.

این جریان از زبان شهید مطهری و از قول همسرشان نقل شده است. این شهید بزرگوار اهل بصیرت بودند، و لذا برای خواندن این دعا ما دستور مستقیم از امام رضا – علیه السلام - هم داریم.